دستگاه اکسیژن ساز چیست؟

اکسیژن خون یک عامل حیاتی برای بدن است که در شرایط نرمال و در حالتی که بدن بیمار نباشد بیش از 95% است. در اثر بیماری های مختلف، این مقدار کاهش پیدا می کند که بسیار خطرناک است و در صورتی که به کمتر از 92% برسد هیپوکسمی(Hypoxemia) رخ می دهد. هیپوکسمی با علائمی مانند کبودی لب ها، تنگی نفس و درد قفسه سینه همراه است و لازم است بیمار فورا تحت اکسیژن تراپی قرار گیرد. به منظور اکسیژن رسان به بیمار از دو دستگاه استفاده می شود. در شرایطی که زمان و مقدار اکسیژن رسانی زیاد نباشد و لازم نباشد بیمار 24 ساعته و به مدت چند روز اکسیژن تراپی شود از کپسول اکسیژن استفاده می شود. این دستگاه یک سیلندر حاوی اکسیژن است که باید پس از هر بار خالی شدن، مجددا از اکسیژن پر شود. به همین دلیل مناسب استفاده طولانی مدت یا اکسیژن رسانی به میزان زیاد نیست. گزینه دیگر، دستگاه اکسیژن ساز است که می تواند گاز اکسیژن مورد نیاز بیمار را به صورت بی وقفه و 24 ساعته تامین کند و محبوبیت بیشتری نسبت به کپسول اکسیژن دارد.

کاربردهای اکسیژن ساز:

اکسیژن خون با استفاده از دستگاهی به نام پالس اکسیمتر اندازه گیری می شود و در صورتی که کمتر از 92% باشد به سرعت اکسیژن رسانی انجام می شود. افت اکسیژن خون در شرایط زیر اتفاق می افتد و نیاز به استفاده از دستگاه اکسیژن ساز را ایجاد می کند:

• انسداد مزمن ریه(COPD)
• آسم و برونشیت
• عفونت ریه
• تجمع مایعات در ریه
• کمبود هموگلوبین خون
• حملات عصبی
• مسمومیت با گازهایی مانند مونوکسید کربن.

اجزای دستگاه اکسیژن ساز:

• فیلترهای ورودی: این فیلترها در بخش ورودی دستگاه قرار دارند که از دو نوع پلی یورتان متخلخل و فیلتر هپا HEPA هستند و آلودگی و گرد و غبار را از هوای ورودی جدا می کنند تا احتمال عفونت ریه کاهش پیدا کند. فیلتر پلی یورتان باید هفته ای یک بار شسته شود اما فیلتر هپا هر 6 ماه تعویض می شود.
• کمپرسور هوا: این قسمت مسئولیت فشرده کردن هوای ورودی را بر عهده دارد و سپس آن را به محفظه زئولیت انتقال می دهد. کمپرسور دو نوع پیستونی و خشک دارد. مدل خشک Oil free نیز نامیده می شود. ممکن است کمپرسور دستگاه صدای زیادی تولید کند و لازم است برای جلوگیری از شنیده شدن این صدا آن را بر روی یک فنر یا در یک محفظه خاص قرار داد. معمولا کمپرسور را روی فنر قرار می دهند زیرا در صورت قرار گرفتن در محفظه ممکن است طول عمر دستگاه کاهش پیدا کند.
• دریچه متحرک شیر مانند که 4 مسیره است و نیتروژن جدا شده از هوا را از محفظه زئولیت و از دستگاه خارج می کند. این دریچه بین دو سیلندر زئولیت در حال چرخش است و به همین دلیل دریچه متحرک نامیده می شود.
• محفظه زئولیت بخشی است که درون آن گرانول های زئولیت وجود دارند و اکسیژن را از نیتروژن و سایر قسمت های هوا جدا می کنند. این عمل با استفاده از نوسانات جذب سطحی صورت می گیرد. این سیلندر دارای تخلخل است که اکسیژن از آن ها عبور داده می شود.
• مخزن اکسیژن: اکسیژن پس از تخلیص شدن در این مخزن جمع می شود تا فشار آن تنظیم شده و به سمت خروجی دستگاه برود.
• فلومتر: این قسمت در خروجی دستگاه وجود دارد و به شکل یک خط کش دارای درجه بندی ساخته شده است. جریان یا فلوی اکسیژن در این قسمت با چرخاندن یک شیر مخصوص تعیین می شود و واحد اندازه گیری آن لیتر بر دقیقه است. درون آن یک توپ کوچک قرمز وجود دارد که میزان جریان اکسیژن را نشان می دهد.
• مرطوب کننده: این بخش که Humidifier نام دارد به شکل یک لیوان است که یک سوم آن با آب مقطر پر می شود. اکسیژنی که به سمت خروجی دستگاه می رود از این بخش عبور داده می شود تا دارای رطوبت باشد و و از خشکی سیستم تنفسی بیمار جلوگیری شود. این کار حس بهتری برای بیمار ایجاد می کند. آب مرطوب کننده باید هر روز یا یک روز در میان عوض شود.
• شلنگ نازکی از جنس سیلیکون که از مرطوب کننده به ماسک یا نازال بیمار متصل شده و اکسیژن دارای رطوبت را انتقال می دهد. سوراخ این شلنگ باید هفته ای یک بار با استفاده از سوزن یا یک جسم تیز تمیز شود تا جرم در آن وجود نداشته باشد.
• فیلتر خروجی: این فیلتر آنتی باکتریال است و در خروجی دستگاه قرار می گیرد تا باکتری و آلودگی احتمالی را از اکسیژن جدا کند.

عملکرد اکسیژن ساز:

عملکرد دستگاه به این صورت است که هوای محیط بیرون را با استفاده از یک پمپ مکش قوی به درون می کشد و اکسیژن را از سایر اجزا جدا می کند. هوای ورودی در ابتدای ورود به دستگاه از فیلترهای ذکر شده عبور می کند و آلودگی آن خارج می شود. اکسیژنی که فشار و غلظت آن زیاد شده به صورت فشرده از مرطوب کننده و فیلترهای خروجی دستگاه رد شده و اکسیژن خالص، تمیز و مرطوب به ماسک روی صورت بیمار می رسد. خلوص اکسیژن باید 90 تا 95 درصد باشد تا اکسیژن تراپی به صورت مطلوب انجام شود. در برخی اکسیژن ساز ها یک خروجی نبولایزر نیز وجود دارد تا  در صورت نیاز بیمار، دستگاه را در بخش خروجی به دستگاه نبولایزر متصل کند. این دستگاه برای بیمارانی به کار می رود که دچار مشکلات ریوی هستند و لازم است داروهای قابل استنشاق مستقیما وارد ریه آن ها شود.

انواع اکسیژن ساز:

• ثابت: اکسیژن ساز ثابت یا Stationary بیشتر در منزل یا محیط های درمانی استفاده می شود و دستگاهی سنگین است که امکان جا به جایی آن به راحتی وجود ندارد. البته در قسمت زیرین آن 4 چرخ تعبیه شده است که با استفاده از آن ها در صورت لزوم انتقال داده می شود. عملکرد این دستگاه به دو صورت پالسی و مداوم است که در حالت مداوم می تواند اکسیژن را به صورت بی وقفه به بیمار برساند. اما در حالت پالسی، فاصله زمانی های مشخصی بین اکسیژن رسانی ها وجود دارد. این دستگاه حجم های 3، 5 و 10 لیتری دارد که بسته به شرایط بیمار و نیاز وی به اکسیژن تجویز می شود. در میان این مدل ها اکسیژن ساز های 5 لیتری بسیار متداول هستند و برای مشکلات تنفسی مزمن استفاده می شوند. اما در شرایطی که مشکل بیمار حاد باشد بهتر است از دستگاه 10 لیتری استفاده شود.
• پرتابل: این دستگاه قابل حمل یا Portable است و مناسب استفاده در محیط خارج منزل، محل کار و در سفر می باشد. بنابراین با باتری عمل می کند و لازم است باتری آن طول عمر بالایی داشته باشد. برخی دستگاه ها تا 1 ساعت و برخی دیگر تا 8 ساعت شارژ باتری را نگه می دارند. این دستگاه را می توان در صورت لزوم به برق نیز متصل کرد. ابعاد این دستگاه بسیار کوچک بوده و سبک است و به شکل یک کیف به صورت کوله مانند یا بر روی دوش بیمار قابل استفاده می باشد. اکسیژن رسانی این دستگاه پالسی است و در برخی مدل ها دارای سنسور است به طوری که دم و بازدم بیمار را تشخیص داده و هنگام دم اکسیژن را وارد می کند و هنگام بازدم دی اکسید کربن را خارج می نماید. به این شکل در عملکرد دستگاه و تولید اکسیژن صرفه جویی می شود.

نحوه کار با اکسیژن ساز:

برای راه اندازی دستگاه، بسته به تجویز پزشک، حداکثر و حداقل لیتر اکسیژن تولید شده در فلومتر دستگاه تنظیم می شود. بنابراین هنگامی که دستگاه روشن است نباید میزان لیتر بر دقیقه صفر باشد. علاوه بر این نباید از میزان استاندارد دستگاه بالاتر برود زیرا به کمپرسور فشار وارد می شود و خلوص اکسیژن را پایین می آورد. رعایت نکات زیر در استفاده از اکسیژن ساز الزامی است:

• در لیوان مرطوب کننده باید حتما آب مقطر ریخته شود در غیر این صورت رسوب آب باعث اشکال در اکسیژن تراپی می شود.
• دمای محیطی که دستگاه در آن استفاده می شود باید حداقل 10 و حداکثر 40 درجه سانتی گراد باشد.
• رطوبت محیط باید حداقل 30 و حداثر 85 درصد باشد.
• وجود جریان هوا در محیط الزامی است زیرا برای تولید اکسیژن به هوای محیط نیاز است.
• اطراف دستگاه باید حدود 20 تا 30 سانتی متر فضای خالی باشد و دستگاه بر روی سطح صاف قرار بگیرد. از قرار دادن آن روی فرش و پارچه باید خودداری شود.

علامت های موجود بر روی دستگاه اکسیژن ساز:

• کلید I/O برای روشن و خاموش کردن دستگاه به کار می رود.
• OP با لامپ سبز مشخص شده و نشان می دهد که دستگاه روشن است و به درستی عمل می کند.
• PF: لامپ قرمزی که برق ورودی دستگاه را نشان می دهد.
• HP: لامپ قرمزی که نشان دهنده فشار بالا است.
• LP: لامپ زردی که فشار هوای پایین را نشان می دهد.

نکات مهم در نگه داری از دستگاه:

• همان طور که قبل تر نیز ذکر شد فیلترها باید به صورت منظم شسته شده یا در صورت لزوم تعویض شوند. فیلتر شسته شده باید کامل خشک شود و سپس در دستگاه قرار گیرد. در غیر این صورت با روشن کردن دستگاه، اکسیژن ساز آسیب می بیند.
• برای تمیز کردن، دستگاه باید حتما از برق قطع باشد.
• دستگاه نباید در حالتی که روشن است جا به جا شود زیرا به آن آسیب وارد می شود.
• بهتر است پس از حدود 4 ساعت کارکرد مداوم دستگاه به مدت 30 دقیقه خاموش شود تا عمر دستگاه کاهش پیدا نکند.
• اطراف دستگاه باید خالی باشد و جسمی بر روی آن قرار داده نشود.
• نباید نور مستقیم به دستگاه اکسیژن بتابد.
• فاصله دستگاه هایی مانند بخاری، شومینه و رادیاتور باید با اکسیژن ساز حداقل 3 متر باشد زیرا اکسیژن اشتعال پذیر است و احتمال آتش سوزی بالا می رود.
• ظرف آب رطوبت ساز باید هر روز یا یک روز در میان با آب و سرکه شسته شده و آب داخل آن عوض شود.

 خرید دستگاه اکسیژن ساز:

در هنگام خرید دستگاه اکسیژن ساز باید به نکات زیر دقت کرد:

• خلوص دستگاه باید بین 93 تا 95 درصد باشد تا اکسیژن تراپی به خوبی انجام شده و علائمی مانند تنگی نفس بیمار برطرف شود.
• دستگاه و میزان اکسیژن تولید شده توسط آن باید طبق تشخیص پزشک خریداری شود.
• صدای دستگاه باید کمتر از 40 دسی بل باشد تا مزاحمتی برای بیمار و اطرافیان وی به خصوص هنگام خواب ایجاد نشود.
• دستگاه باید سیستم هشدار قوی داشته باشد تا در صورت کاهش خلوص اکسیژن یا قطع شدن جریان، آلارم آن فعال شود.
• دستگاه باید از مرکزی خریداری شود که گارانتی و خدمات پس از فروش معتبر را تامین کند.
• در صورت لزوم برای بیمار خروجی نبولایزر تعبیه شده باشد.
• اگر دستگاه پرتابل است، طول عمر باتری آن بالا باشد و حجم و وزن دستگاه کم باشد.
• در قسمت زیر اکسیژن ساز ثابت چرخ وجود داشته باشد تا در صورت لزوم جا به جا شود.

قیمت اکسیژن ساز:

همان طور که ذکر شد این دستگاه دارای مدل های متنوع ثابت با پرتابل با ظرفیت های متفاوتی است که بیمار بسته به شرایط خود با تجویز پزشک از میان آن ها انتخاب می کند. بنابراین قیمت ها متفاوت هستند و بسته به مدل، عملکرد و نوع دستگاه اعمال می شوند. انواع اکسیژن ساز همراه با قیمت در وبسایت مدیکال نوآوران قرار داده شده است. لازم به ذکر است که قیمت ها تحت تاثیر نواسانات بازار تجهیزات پزشکی و تغییرات روزانه ارز متغیر می باشند.

بهترین برندهای اکسیژن ساز:

اکسیژن سازها در برندهای مختلف ایرانی و خارجی تولید می شوند که بسیار معتبر بوده و دستگاه هایی با کیفیت و استاندارد مناسب ارائه می دهند. مناسب ترین برندهای این دستگاه شامل زنیت مد Zenithmed، چویس پلاس Choice Plus، اینوژن Inogen، اکساز، فیلیپس Philips، ای ام جی EMG، یوول Yuwell، دین مد Dynmed، نایدک Nidek و سوشیا می باشد.